خداحافظ ایتالیا

تایم گزارش می دهد

   
    
    چرا جوانان ایتالیایی کشورشان را ترک می کنند؟
    خیلی نادر است که از زبان رییس یکی از بزرگ ترین دانشگاه های کشوری چنین توصیه ای بشنوید. پیر لوئیجی چلی، رییس دانشگاه لوییس رم، نوامبر گذشته در نامه ای سرگشاده به پسرش نوشته بود: «این کشور، کشور تو، دیگر جایی نیست که بتوان با غرور در آن زندگی کرد... به همین خاطر است که با نهایت رنجش قلبم، به تو نصیحت می کنم پس از پایان تحصیلاتت، مسیر خارج کشور را پیش بگیری. برو به آنجایی که هنوز وظیفه شناسی را ارج می گذارند و شایستگی و کاربلدی احترام به دنبال می آورد.»
    این نامه، وقتی در روزنامه «لارپوبلیکا»ی ایتالیا چاپ شد، سیل احساسات میهن پرستانه را برانگیخت. خیلی ها قبول داشتند که چلی، روی نکته ای دست گذاشته است که در میان جوانان هم نسل فرزند او روز به روز رنگ و بوی قوی تری می گیرد، این نسل امیدها و موفقیت هایشان را در خارج از مرزهای کشور خود جست وجو می کنند. مفسران بر جریان شتابنده مهاجرت جوانان ایتالیایی انگشت می گذارند و نگرانند که کشورشان اینچنین مستعدترین نیروهای خود را از دست بدهد. با منافع ریشه دوانده و وضعیت آشفته سیاسی کشور – که فقط همین تابستان گذشته انشقاق سیاسی تا مرز واژگونی دولت برلوسکونی پیش رفت – خیلی ها نه تنها امیدی به اصلاح ندارند بلکه می گویند حتی شاید معکوس کردن این روند نیز ناممکن باشد. سرجیو ناوا که مجری برنامه رادیویی «استعداد جوان» و نویسنده کتابی به نام «پرواز استعدادها» است، می گوید: «ما جریان خروجی داریم، اما تقریبا هیچ جریان ورودی نداریم.»
    انگیزه مهاجران تازه با آنها که قرن پیش جزو آخرین موج مهاجران اقتصادی جلای وطن کردند تا شانسشان را در کشور دیگری بیازمایند، فرق زیادی ندارد. اما این بار به جای کشاورزان روستایی و کارگران یدی که راه نیویورک سیتی را در پیش گرفته بودند، این تحصیلکرده ترین و نخبه ترین شهروندان ایتالیا هستند که از بازار کار یخ زده و سیستم استخدام ارباب مسلک و قوم و خویش پرستشان می گریزند. برای بسیاری از بااستعدادترین و آموزش دیده ترین اهالی این کشور، سرزمین فرصت ها هرجایی به غیر وطن خودشان است.
    یک نمونه اش لوکا ویلیرو، آرشیتکت 31 ساله است. پس از آنکه سال 2006 از دانشگاه جنوا فارغ التحصیل شد و کار به دردبخوری در کشورش نیافت، راه خارج را پیش گرفت، ابتدا یک سال در دفتر «رم کولهاس» روتردام کار کرد و حالانیز سمت رده بالایی در دبی پذیرفته است. در کشور خودش رزومه او چنگی به دل هیچ کس نمی زد. اما در دبی تیمی هفت نفره را مدیریت می کند. خودش می گوید: «روی پروژه های ساخت موزه، ویلاو مراکز فرهنگی کار می کنم، شغلی رو به ترقی دارم.» فرار از ایتالیا نقشه های زندگی ویلیرو را نیز سرعت بخشیده است. همین سپتامبر او و همسرش انتظار اولین بچه شان را می کشند، در صورتی که خودش می گوید در ایتالیا به این زودی ها حتی فکر زندگی مشترک هم نباید به سرش می زد. «همه دوستانم در ایتالیا مجردند، مشاغل ابتدایی دارند و با پدر و مادرشان زندگی می کنند. اینجا آینده دارد. هر سال اتفاق تازه ای می افتد، طرح های تازه، پروژه های تازه. توی ایتالیا، باد از وزش افتاده، همه چیز متوقف است.»
    ایتالیا حساب و کتاب مهاجرت جوانان متخصص اش را نگه نمی دارد، اما حکایت ها دهان به دهان می چرخند، این روند روز به روز هم بیشتر قوت می گیرد. شمار دارندگان مدارک دانشگاهی 25 تا 39 ساله که هر سال در پایگاه اطلاعات دولت ایتالیا وضعیت شان را «شاغل در خارج» ثبت می کنند، پیوسته رو به افزایش بوده است، از 2،450 نفر در 1999 تا 4،000 نفر در 2008. موسسه تحقیقاتی چنسیس برآورد کرده است که حدود 11،700 نفر از میان فارغ التحصیلان 2006 در خارج شاغل شده باشند که این یعنی یک نفر از هر بیست و پنج نفری که در آن سال فارغ التحصیل شده اند. طبق تحقیقات موسسه بچلر که آژانس استخدامی فعال در میلان است، 33 درصد از فارغ التحصیلان جدید ایتالیا احساس می کنند که برای استفاده کردن از مدرک شان باید وطن را ترک کنند. یک سال بعد از این تحقیق 61 درصد از باقی مانده ها گفته اند که احساس می کنند باید می رفتند.
    یافتن دلیل همه اینها زیاد هم سخت نیست. بار اقتصاد ایتالیا بر دوش جوانانش افتاده است. طبق ارقامی که ماه مه توسط اداره آمار ملی منتشر شده بود، 30 درصد از ایتالیایی های 30 تا 34 ساله هنوز با والدین شان زندگی می کنند که این رقم نسبت به سال 83 سه برابر شده است. یکی از هر پنج جوان 15 تا 29 ساله عملااز دور خارج شده است: نه درس می خواند، نه کار می کند و نه آموزش دیگری می بیند. چلی می گوید: «ما داریم کل یک نسل را به زباله دانی می فرستیم.»
    
    
    شغل ها برای پیرپسران
    ایتالیایی هایی که آموزش دانشگاهی ندارند معمولادر اقتصاد سیاه فعال می شوند، هرطور کاری که بگویید می کنند، اما فارغ التحصیلان دانشگاهی – یا به طور کلی آنها که آرزوهای بزرگتری دارند – کارشان برای یافتن شغلی که به مهارت هایشان بخورد خیلی مشکل تر است. نرخ بیکاری میان فارغ التحصیلان دانشگاهی 25 تا 29 ساله ایتالیا 14 درصد است که یعنی دو برابر باقی کشورهای اروپا و خیلی بالاتر از آن نسبت به افراد بی مدرک.
    ایتالیایی ها برای مشکل شان اصطلاح خاصی دارند: جرونتوکراسی یا حکومت سالخوردگان. بخش بزرگی از اقتصاد صرف رتق و فتق امور سالمندان می شود. درحالی که مخارج کشور در بخش مسکن، اشتغال و خدمات کودکان خیلی کم است – هزینه هایی که جوان ها برای راه افتادن زندگی شان نیاز دارند. ایتالیا یکی از بزرگترین صندوق های بازنشستگی اروپا را دارد، بخش زیادی از آن هم بدهی است. این عدم توازن حتی به بخش خصوصی هم سرایت کرده است، جایی که اصناف ملی و فرهنگ سالخورده سالار، شغل های خوب تر را به جوان ها نمی دهد.
    ایتالیا همیشه از نظام سلسله مراتبی اش آسیب دیده است، جوان ها به قدرت نمی رسند، مگر زمانی که دیگر خودشان به دنبال سوء استفاده از موقعیت خویش هستند. فدریکو سولدانی 37 ساله که اپیدمی شناس است و سال 2000 پیزا را ترک کرد و حالادر واشنگتن مشغول به کار است، می گوید: «تجربه داشتن یا نداشتن تان را از روی رزومه یا قابلیت هایتان نگاه نمی کنند، فقط سن و سالتان مطرح است. تا وقتی که زیر 40 سال باشید، یعنی جوان و بی تجربه اید.»
    این سیستم، مادامی که اقتصاد رو به رشد بود کم یا بیش کار می کرد. اگر صبر می کردید، بالاخره موقعیت شغلی خوبی نصیبتان می شد، اما با این رکود طولانی، بازار کار خشکیده است. صف دیگر جلو نمی رود. تقاضا برای برخی کارهای خوب به قدری کم است که یافتن موقعیت در آنها تقریبا موروثی شده است. در کشوری که موفقیت بر پایه رابطه بازی و سالمندی است، تنها دوستان و فرزندان اقلیت نخبه از خط می گذرند.
    برای بقیه، یا کار گیر نمی آید، یا پرداختش مکفی نیست، یا اینکه هیچ مسوولیت و جای پیشرفتی ندارد. فلیپو اسکونیامیلیو که 29 ساله و دبیر انجمن متخصصان MBA ایتالیا است با یک مقایسه ساده دریافتی خالص یک مدیر MBA در شرکتی بین المللی در آمریکا با همتای ایتالیایی اش نشان می دهد که طرف ایتالیایی تنها 58 درصد حقوق او را می گیرد. «اگر استعداد داشته باشید و بخواهید تلاش کنید، موفق شدن در آمریکا آسان تر است.» اسکونیامیلیو که از مدرسه بازرگانی کلمبیا فارغ التحصیل شده است پیشنهاد شرکت های ایتالیایی را زمین گذاشت تا کاری در آمریکا بگیرد. خودش می گوید این انتخاب «70 هزار یورو (90 هزار دلار) می ارزد.»
    البته تنها دریافتی بیشتر نیست که ایتالیایی های جوان را به مهاجرت ترقیب می کند: مساله فرار از کارهای احمقانه، و حرفه هایی که هیچ وظیفه و مسوولیت خاص و چشم اندازی برای پیشرفت ندارند نیز هست. سیمونه بارتولینی که 29 ساله و طراح پرینت های تبلیغاتی است، می گوید: «در ایتالیا اگر جوان باشید، یعنی که بخشی از مشکل هستید. بقیه کشورها شما را یک فرصت می بینند.» بارتولینی در سیدنی فعالیت می کند، سال 2007 رم را ترک کرد: «هر طرحی که می دادم رد می شد. همه چیز را با نه جواب می دادند. کوچک ترین اشتباهی که می کردی زیر آتشبار قرار می گرفتی. آنها مجری می خواهند، متفکر نمی خواهند.» در استرالیا بارتولینی حرفه موفقی شروع کرده است که در ایتالیا هیچ امکانی برای آن نبود.
    
    

مشکلات کهنه، راه حل های کهنه    ایتالیایی های جوان آگاه تر از آنند که برای حل مشکلات شان چشم انتظار تدبیر دولت باشند: بعید است که چیزی راکدتر از سیاست این کشور نیز وجود داشته باشد. ائتلافات سیاسی آنقدر سرگرم کشتی گیری با همدیگر هستند که به فکر چیز دیگری نباشند. وضعیت فعلی هیات حاکم خودش مثال بارز است. برلوسکونی سال 2008 بعد از اصلاحاتی که دولت چپ حاکم قصد اجرایشان را داشت به قدرت رسید، اصلاحاتی که تقریبا در هر کشور دیگری بی چون و چرا به تصویب می رسیدند: مقررات زدایی فعالیت تاکسیرانان، اعطای مجوز فروش داروهای بدون نسخه به سوپرمارکت ها و صدور مجوز ورود شرکت های خصوصی به حمل و نقل عمومی. این اصلاحات آنقدر اعتصاب برانگیخت که دولت ظرف یک سال و نیم کنار رفت.
    دولت جدید برلوسکونی مشکلاتی از آن خودش هم دارد، جنگ قدرت میان برلوسکونی و یار سابقش جانفرانکو فینی که سخنگویی قشر پایین دست ایتالیا است. فینی که بخشی از اعضای پارلمان را تحت نفوذ خود دارد، مدت ها است که با برلوسکونی سر اجرای یکسری اصلاحات می جنگد. در حال حاضر به نظر می رسد این دو دعواهایشان را کنار گذاشته اند، اما مناقشات بر سر تغییراتی که قرار است در نظام رسیدگی به جرایم به وجود بیاید از همین حالاشروع شده است (این تغییرات قرار است برلوسکونی را از خطر محاکمه به جرم فرار مالیاتی و فساد مالی برهاند.)
    فضای سیاسی ایتالیا خیلی متصلب است. این فرهنگ سیاسی نتوانسته است چهره های جوان اصلاح طلب مثل باراک اوباما، دیوید کامرون یا نیکولاسارکوزی به جامعه معرفی کند. برلوسکونی 74 سالش است و این سومین باری است که سمت نخست وزیری را اشغال می کند. بازیگران سیاسی ایتالیا از دهه 90 که مجموعه محاکمات سران مافیا و برخی مقامات به جرم فساد حال و هوای تازه ای برای ورود چهره های تازه باز کرد، هیچ تحولی به خود ندیده اند. تعجبی ندارد که جوان های ایتالیایی هیچ علاقه ای به این اوضاع نشان نمی دهند.
    
    
    راه برگشتی نیست
    مهاجرت عظیم ایتالیایی ها آنقدر زیانبار نخواهد بود، اگر بتوان جوان هایی که در خارج تجربه اندوخته اند را به بازگشت تشویق کرد و به راستی هم دولت با سال ها بی توجهی، کم کم به این موضوع علاقه نشان می دهد. گولیمو واکارو که نماینده پارلمان و کسی است که طرح بخشایش مالیاتی برای ایتالیایی هایی که به کشورشان بازگردند را مطرح کرده می گوید: «این کار مثل جودو می ماند: نقاط ضعف تان را به قوت تبدیل می کنید.» واکارو برآورد کرده است که هزینه آموزش و تحصیلات دانشگاهی هر جوان برای دولت ایتالیا بیش از 130 هزار دلار است، پولی که می توان بازش گرفت اگر شهروندان تشویق شوند مهارت هایشان را در کشورشان سرمایه گذاری کنند.
    نه اینکه جوان ها دوست داشته باشند خارج بمانند، تعلق ایتالیایی ها به آب و خاک شان زبانزد است. بیشتر کسانی که برای نوشتن این گزارش با آنها صحبت کردم می گفتند بسیار علاقه مند بازگشت به خانه هستند. جوانی کیریکلا، 34 ساله، که اهل میلان است و حالابرای موسسه ای تحقیقاتی در هیوستون کار می کند می گوید: «DNA ات، وجودت، هر نفسی که می کشی، هرچه می خوری، وابسته است به شهری که در آن به دنیا آمده ای. خیلی از ایتالیایی ها در جای جای دنیا هستند، آنها باقی عمرشان را دلتنگ بازگشت به خانه خواهند بود.»
    با وجودی که بیشتر مهاجران ایتالیایی به این امید بیرون می زنند که با چند سال تجربه کار در رزومه شان به کشور برگردند، اغلب متوجه می شوند که بازگشت به آن سادگی ها که می پنداشته اند هم نیست. النا یانی، 32 ساله، که مدیر بازاریابی است در شعبه بانک سلطنتی اسکاتلند در لندن کار می کند، تا به حال رزومه اش را برای بیش از 100 شرکت و آژانس کاریابی ایتالیایی فرستاده است. تعطیلات عید پاکش را صرف کاریابی در میلان کرد. هرشب، موقع بازگشت به خانه، ایمیل اش را چک می کند که ببیند خبری برای استخدام شده؟ در حالی که در لندن تا به حال دو پیشنهاد شغلی را به امید بازگشت به ایتالیا رد کرده است. به نظر، کشورش او را نمی خواهد. دقیقا عین همین را به من گفته اند: «تو یک زن جوانی، اینجا جدی گرفته نخواهی شد.»
    بنابراین، ایتالیا در حلقه شومی گرفتار آمده است. اقتصادش تا زمانی که با کنار گذاشتن جوانان راه نوآوری را سد کند همین طور پس خواهد رفت. درعین حال، هر جوانی که از کشور می رود یک حنجره فریاد برای اصلاحات را هم با خودش می برد. سیلویا سارتوری، 31 ساله، بعد از چند سال کار در آسیا، سعی کرد به شهرش ترویزو بازگردد. بعد از یک سال بیهوده این در و آن در زدن، حالابه چین بازگشته است جایی که صندوق 3 میلیون دلاری کمک هزینه اروپا برای ساخت و ساز سبز در چین را مدیریت می کند. «در ایتالیا چنین کارهایی نصیب من نمی شود، مگر اینکه 45 سالم شده باشد و دختر یا فامیل شخصیت خاصی باشم. به ایتالیا شانس دومی دادم، اما آنها دورش انداختند.» ایتالیا شاید دیگر شانس زیادی برای نگه داشتن نیروها و متخصصانش نداشته باشد.